Omgesmolten sloopgoud uit Nederlandse raffinaderij is duurzamer dan goud uit een mijn

Wierook, mirre en goud: in zekere zin past een glimmend cadeau wel bij Kerstmis. Maar de herkomst van een gouden ring of armband is moeilijk vast te stellen. En dan gaat het niet alleen om de vraag in wiens gebit of trouwring het gebruikte goud heeft gezeten. Goud wordt namelijk veel gerecycled, al duizenden jaren.

‘Nieuw’ goud wordt onder meer gewonnen in Afrika, Latijns-Amerika en Afrika. Wereldwijd werken naar schatting 25 miljoen kleinschalige goudmijnwerkers onder moeilijke omstandigheden. Of dit goud deugt? Aan een keurmerk zie je dat niet meer, want 2019 was het jaar waarin een einde kwam aan Fairtrade-goud in Nederland.

Max Havelaar, de organisatie achter het Fairtrade-keurmerk, is gestopt met gecertificeerd goud in de Nederlandse markt. Het is een kip-ei probleem, volgens ontwikkelingsorganisatie Solidaridad, medeoprichter van stichting Max Havelaar. “Meer aanbod is nodig om de verantwoorde markt te laten groeien. En groei van de markt is nodig om investeringen te kunnen doen die het verantwoorde aanbod vergroten.”

Goudraffinaderij

In Slootdorp staat de goudraffinaderij van Aunexum Precious Metals Group uit Alkmaar. Dit bedrijf levert financiële diensten aan beleggers die hun geld in metalen willen steken, maar faciliteert ook de opslag van metalen in Nederland en Zwitserland, en heeft sinds anderhalf jaar dus ook een raffinaderij. Daarin worden de oude sieraden van tweehonderd Nederlandse juweliers omgesmolten.

“Sloopgoud, zo noemen we in de branche het goud dat we ophalen bij juweliers en inzamelbedrijfjes”, zegt directeur Vincent Kersten. Ook trouwringfabrikanten en toeleveranciers van technologiebedrijf ASML, dat goud gebruikt op printplaatjes, leveren hun kostbare resten in bij Aunexum.

In de raffinaderij wordt het ingezamelde goud in grote doorschijnende bollen opgelost in koningswater, samengesteld uit salpeterzuur en zoutzuur. Na een chemisch proces blijft er zuiver goud over waarvan baren of munten worden gemaakt.

‘Je weet nooit onder welke omstandigheden het goud uit de mijn is gehaald’

Op de wereldmarkt komt twee derde van het goud uit de mijnbouw. Een derde wordt gewonnen door recycling van sieraden en elektronica. In Nederland ligt dat anders, zegt Kersten. “In onze branche is 80 of 90 procent van het goud gerecycled. Je weet nooit onder welke omstandigheden het ooit uit de grond is gehaald, in de afgelopen decennia of door de oude Egyptenaren. Toch zien wij hergebruikt goud als duurzaam.” En daarom bleef het marktaandeel van Fairtrade-goud in Nederland erg klein, zegt hij. Het keurmerk kon zich onvoldoende onderscheiden.

Ook bij recyclen is de vraag naar de herkomst van goud relevant. Iemand levert het goud in bij een inzamelbedrijf. Hoe kwam hij aan dit goud en wat doet hij met het geld? Voor de sieradenbranche geldt de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme. Juweliers hebben een belangrijke poortwachterfunctie. De Elephant Refinery van Aunexum doet geen betalingen in contanten, houdt een uitgebreide administratie bij en doet uitgebreid onderzoek naar klanten, zegt Kersten.

Nederlandse bedrijven die (indirect) goud kopen van de mijnen, bijvoorbeeld via grote Duitse raffinaderijen, moeten op mensenrechtenschendingen in hun productieketen letten. Mineralen uit conflictgebieden, zoals Congo, worden conflictmineralen genoemd. Een Europese wet verplicht bedrijven binnenkort om de herkomst ervan te onderzoeken. Aunexum zegt zelf geen goud te kopen van Afrikaanse mijnen. Wel heeft het bedrijf nu met Solidaridad afgesproken om te investeren in kleinschalige mijnbouw. 

Kwikvrije goudmijnbouw

Ze onderzoeken geschikte technieken voor kwikvrije goudmijnbouw in Ghana en Tanzania, omdat de milieu- en gezondheidsschade van kwik groot is. Kwik bindt gouddeeltjes en wordt gebruikt om goud te scheiden van zand en gesteente. Vervolgens wordt het kwik verbrand en blijft goud over. “Kwik is een gif waar je letterlijk gek van wordt”, zegt Kersten. “Bij Afrikaanse mijnen gebruiken arbeiders het met blote handen. Levensgevaarlijk.” De verwerking van kwik is zo riskant dat Aunexum en de grote Duitse raffinaderijen geen goud met kwik accepteren.

Al zijn de arbeidsomstandigheden vaak niet goed, de mijnen in Oeganda en Kenia zijn niet zo happig meer op Fairtrade-certificering, zegt Stephen Kithuka uit Kenia, mijnbouwspecialist van Solidaridad in Oost-Afrika. “Certificering is nogal duur en het is moeilijk om aan de eisen te voldoen. In de huidige markt verdienen de mijnen deze investeringen niet terug.” 

Om deze reden hebben twee in 2016 gecertificeerde mijnen, een in Oeganda en een in Kenia, hun Fairtrade-keurmerk op eigen initiatief laten vallen, zegt Kithuka. “We richten ons nu niet meer op het certificeren van mijnen, maar proberen zonder keurmerk de sociale en milieu-omstandigheden te verbeteren. Beschermende kledij, beter gereedschap, aandacht voor vrouwenrechten...” Juweliers en goudhandelaren in Europa lijken open te staan voor deze aanpak, zegt Kithuka. De samenwerking met Aunexum stemt hem hoopvol.

Lees ook:

Mijnsluitingen: goed voor het milieu, maar slecht voor de vrouwen

Door het verbod op kleinschalige mijnbouw zitten meer dan een miljoen Ghanezen zonder werk en inkomen. Vooral voor vrouwen, die al slechter af zijn dan mannen, heeft de ban grote gevolgen.